EUGENIA GIERAT
1902 – 1982
Kontekst historyczny życia patrona szkoły
Eugenia Gierat – założycielka szkolnictwa specjalnego na terenie Tarnowa i okolicy. Twórczyni i dyrektorka pierwszej szkoły dla uczniów upośledzonych umysłowo.Urodziła się 30 marca 1902r w Tarnowie jako najstarsza córka w wielodzietnej rodzinie Agnieszki i Stefana Biedrońskich. Dzieciństwo i lata młodzieńcze Eugenii Gierat związane były z rodzinnym miastem.
Tarnów w dobie autonomii galicyjskiej jawił się jako nowożytne miasto, do czego przyczyniła się linia kolejowa, łącząca je od 1852r. z Krakowem, a następnie ze Lwowem, Krynicą i Szczucinem. Transport kolejowy, oparty na istniejących zasobach surowcowych rozwijał się w szybkim tempie. Wzrastała liczba mieszkańców miasta i w 1910r. sięgała prawie37 tysięcy. Wielu z nich zajmowało się handlem hurtowym i detalicznym. Pod nadzorem Rady Miejskiej Tarnów rozbudował się. Wzniesiono wiele nowych gmachów instytucji użyteczności publicznej, nawiązującej formami architektonicznymi do włoskiego renesansu
i wiedeńskiej secesji. W mieście działały towarzystwa społeczno – kulturalne, np. Towarzystwo Szkół Ludowych, powołane w 1898 roku. Założona w 1908r. Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego oraz Instytut Muzyczny, powstały na bazie Towarzystwa Muzycznego, stanowiły centra kulturalnego życia tarnowian. Przełom XIX i XX wieku należy zaliczyć do najjaśniejszych kart w dziejach kultury miasta. Przemiany autonomiczne na terenie Galicji ogarnęły również szkolnictwo. W 1867r wprowadzono w szkołach język wykładowy polski
i usunięto zależność szkół od władz kościelnych. Na ziemi tarnowskiej oświatą zarządzała Rada Szkolna Okręgowa. Pod jej nadzorem znajdowały się wszelkie rodzaje szkół. Dzięki rozporządzeniu Ministra Wyznań i Oświaty z 1887r. ustanowiono w Tarnowie Komisję Egzaminacyjną dla nauczycieli i nauczycielek szkół ludowych. Tarnów dołączył do sześciu miast galicyjskich, mających prawo kwalifikowania nauczycieli do szkół ludowych. Instytucja ta obok Seminarium Nauczycielskiego kształciła przyszłych pedagogów ziemi tarnowskiej.
Jednym z nich była Eugenia Gierat. Po ukończeniu szkoły ludowej i wydziałowej została absolwentką Seminarium Nauczycielskiego. 15 czerwca 1921r. w wieku 19 lat zdała egzamin dojrzałości i dekretem Inspektora Szkolnego w Janowie Lubelskim z dnia 20 sierpnia tego roku została skierowana do Wojciechowa, aby objąć posadę nauczycielki w szkole jednoklasowej. Dwuletnia praca stanowiła dla młodej entuzjastki nie lada wyzwanie. Prymitywne warunki, w których mieściła się szkoła (izba w chacie krytej strzechą, brak bazy materialnej) nie zniechęciły jej do bezinteresownych działań na rzecz wiejskiej społeczności. Oprócz zajęć szkolnych angażowała się w organizowanie i prowadzenie kursów dla analfabetów, kursów kroju i szycia oraz pierwszej pomocy chorym. Aktywizując dorosłych mieszkańców pobliskich okolic integrowała wiejskie środowisko.
Czasy II Rzeczypospolitej związane były z heroiczną pracą na pograniczu kraju.
Po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski, Eugenia Gierat przeniosła się na własną prośbę
do Wirku w powiecie katowickim, gdzie uczyła w siedmioklasowej szkole powszechnej.
W 1923r. uczęszczała na kurs metodyczny w Krakowie, a po jego ukończeniu złożyła pracę kwalifikacyjną, uznaną za wybitną i opublikowaną w czasopiśmie nauczycielskim. Następnie pracowała w szkole ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim w Nowej Wsi. Sytuacja społeczna nie należała do najłatwiejszych. Wielkie różnice w mentalności i kulturze mieszkańców oraz poziomie rozwoju społeczno – gospodarczego na terenach Górnego Śląska rodziły wiele konfliktów. Problemy potęgowały podziały etniczne i wyznaniowe. Oprócz pracy dla dobra polskiej szkoły, celem nadrzędnym dla E. Gierat stało się umacnianie polskości. Ciągłe ulepszanie metod pracy, nowe prądy w nauczaniu i wychowaniu, liczne odczyty, zebrania, aktywizacja rzesz nauczycieli, miały służyć jednemu celowi: poprawie warunków
w polskiej oświacie. Za swoje starania E. Gierat otrzymała wiele pochwał
i nagród.
W tym czasie zaczęła również interesować się zagadnieniami związanymi
z problematyką upośledzenia umysłowego. Rozpoczęła studia w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Po zdobyciu dyplomu nauczania upośledzonych umysłowo przeniosła się do Sosnowca, gdzie od maja 1932 r. rozpoczęła selekcję dzieci do oddziałów specjalnych z terenu Sosnowca, Będzina i Dąbrowy Górniczej. Z dniem 1 września utworzyła oddziały specjalne, które uważa się za początek rozwojowych szkół specjalnych
w Zagłębiu.
Lata 1932 – 1933 były bogate w wydarzenia. Eugenia Gierat zawarła związek małżeński z Karolem Gieratem, oraz została powołana na stanowisko kierownika Szkoły Specjalnej w Sosnowcu, którą prowadziła do wybuchu wojny. Należy wspomnieć, że problematyka osób upośledzonych umysłowo budziła wiele kontrowersji. Brak zrozumienia
i obojętność dla potrzeb i znaczenia opieki nad dziećmi upośledzonymi utrudniały wszelkie działania. Pogłębiała je nędza, panująca w rodzinach robotniczych w znacznie większym stopniu, niż w innych regionach kraju.
Wybuch II wojny światowej przyniósł Polakom nie tylko utratę niepodległości,
ale wyjątkowo trudną okupację, znaczoną masowymi represjami i likwidacją śladów państwowości i kultury polskiej. Tragedia wojenna nie ominęła domu Gieratów. Karol Gierat został powołany do wojska i po latach walk, tułaczki i niewoli powrócił do rodziny dopiero
po 8 latach. Eugenia Gierat z dwójką dzieci przeniosła się do rodzinnego Tarnowa. Warunki życia pod okupacją niemiecką szybko pogarszały się. Ludność miejska nie była w stanie utrzymać się z dotychczasowych źródeł dochodu. Podstawowe artykuły zostały objęte reglamentacją, na poziome nie wystarczającym do przetrwania. Od 15 stycznia E. Gierat objęła pracę w oddziałach specjalnych. Prawie przez rok udawało się jej ocalić tę „kulę
u nogi” władz szkolnych, dzięki interwencji u niemieckiego inspektora szkolnego, dawnego nauczyciela górnośląskiego. Niestety, w 1942r. oddziały zostały zlikwidowane. W okresie ich prowadzenia nauczycielka organizowała przede wszystkim akcje pomocy materialnej dzieciom żyjącym w skrajnej nędzy. Współpracując z Obywatelskim Komitetem Opieki nad biedną ludnością załatwiała obiady dla wszystkich wychowanków. Do zakończenia wojny Eugenia pracowała w Szkole Powszechnej im. Kopernika. Po zaprzestaniu działań wojennych w sytuacji kataklizmu gospodarczego podjęła walkę o utworzenie na nowo oddziałów specjalnych w Tarnowie. Była to walka ciężka i długotrwała, gdyż zagadnienia kształcenia upośledzonych umysłowo były mało popularne w środowisku tarnowskim, a poparcie władz oświatowych prawie żadne. Dołączając do tego trudności lokalowe, finansowe i kadrowe można śmiało stwierdzić, że była to praca heroiczna. W takich warunkach rodziło się dzieło życia Eugenii Gierat – Szkoła Specjalna dla upośledzonych umysłowo, której poświęciła 38 lat..
Charakterystyczne rysy osobowości
Najważniejszą rzeczą w zawodowym życiu człowieka jest odkrycie swego powołania
i pozostanie mu wiernym. Eugenia Gierat przez całe życie konsekwentnie realizowała się
w wybranym zawodzie. Żyła i pracowała długie lata z wielkim oddaniem, energią
i entuzjazmem rozwijając opiekę nad dziećmi specjalnej troski. mimo wielu trudności wynikających z sytuacji historyczno – społecznej wcielała w życie swoje ideały: pomoc pokrzywdzonym, starania o równy start dzieci upośledzonych umysłowo, walkę
z analfabetyzmem oraz opiekę nad młodzieżą moralnie zaniedbaną.
Dostrzegając na równi z duchowymi materialne ubóstwo swoich wychowanków, troszczyła
się o polepszenie ich bytu. Organizowała zbiórki odzieży, książek, przyborów szkolnych oraz żywności i lekarstw. Walczyła o godne warunki do nauki i zabawy dla podopiecznych. Zbierała fundusze na remonty i adaptacje pomieszczeń szkolnych i czyniła starania
o pozyskanie subwencji na cele oświatowe. Starała się wpłynąć na zmianę stanowiska władz szkolnych wobec problemów kształcenia i wychowania dzieci upośledzonych umysłowo.
W działaniach wspomagali ją nauczyciele, dla których była niedościgłym przykładem.
Na licznych referatach, konferencjach, zebraniach z pedagogami, absolwentami szkół pedagogicznych i pielęgniarskich przedstawiała sytuacje dzieci specjalnej troski i zachęcała do podjęcia pracy nauczycielskiej. Chętnie podejmowała się realizacji zadań przekraczających obowiązki zawodowe. Integrowała wiejska społeczność na różnorodnych zebraniach, kursach, kołach. Udzielała pierwszej pomocy chorym na wsi.
Idee, którym Eugenia Gierat była wierna przez całe swoje życie są wzorem dla dzisiejszych nauczycieli i stanowią bodziec do twórczej pracy na rzecz dzieci specjalnej troski.
Zasługi – owoce życia
Eugenia Gierat całe swoje życie poświęciła oświacie w szerokim tego słowa znaczeniu. Żyła i pracowała długie lata z wielkim oddaniem, energią i entuzjazmem rozwijając opiekę nad dziećmi, szczególnie specjalnej troski. Prace zawodową rozpoczęła
w skrajnie trudnych warunkach, w maleńkiej szkółce wiejskiej, gdzie bezinteresownie prowadziła również kursy dla analfabetów, kursy kroju i szycia, uczyła religii, udzielała pierwsze pomocy. Później los rzucił ją na Śląsk. Pracowała tam nad umacnianiem polskiej szkoły i nad ulepszaniem metod pracy. Właśnie wtedy zaczęła się interesować zagadnieniami dzieci upośledzonych umysłowo. Po ukończeniu studiów w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej pracowała w Katowicach, Sosnowcu, Będzinie, zajmując się selekcją dzieci do oddziałów specjalnych. W wyniku tej selekcji powstały oddziały specjalne będące początkiem szkół specjalnych na Śląsku. Po wybuchu II wojny Eugenia Gierat wróciła do rodzinnego Tarnowa. Objęła pracę w oddziałach specjalnych, które przez kierownictwo szkoły traktowane były jak „kula u nogi”, a okupacyjne władze szkolne dążyły do ich likwidacji. W okresie prowadzenia tych oddziałów organizowała akcje pomocy materialnej dzieciom żyjącym
w skrajnej nędzy. Niestety oddziały te zostały zamknięte. Po zakończeniu wojny Eugenia Gierat przystąpiła do organizowania oddziałów specjalnych w Tarnowie. Stały się one zaczątkiem pierwszej Szkoły Podstawowej Specjalnej , której kierownictwo jej powierzono. W ciągu pierwszych czterech lat szkoła przenosiła się czterokrotnie do różnych pomieszczeń. Nauka odbywała się tylko popołudniami. Mimo trudności kadrowych i finansowych Eugenia Gierat mocno i nieustępliwie stawiała zagadnienia opieki nad dziećmi upośledzonymi u władz szkolnych. W roku 1949 po kilkuletniej, walce zdobyła wreszcie pomieszczenia dla szkoły
w budynku przy ul. Bema. Był to najlepszy lokal jaki zajmowały szkoły specjalne w okręgu krakowskim. W drodze porozumienia z kierownikami innych szkół uzyskała niepotrzebny dla nich sprzęt i pomoce naukowe, które służyły szkole w trudnym okresie początkowym. Doceniając rewalidacyjne znaczenie przysposobienia zawodowego w kształceniu upośledzonych umysłowo zorganizowała pracownie przysposobienia zawodowego. Szkoła Specjalna w Tarnowie była pierwszą wśród szkół specjalnych w województwie krakowskim,
a w czołówce w kraju, które najwcześniej zorganizowały wszystkie działy przysposobienia zawodowego.
W 1950 roku w trosce o dorastającą młodzież zorganizowała kółka zainteresowań jako zajęcia pozalekcyjne, które były forma niestosowaną dotychczas w szkolnictwie specjalnym. Pracowała w tych kółkach bezinteresownie. Otwierając świetlicę w Szkole Specjalnej objęła opieką młodzież nierzadko popadająca w konflikt z prawem. Była to pierwsza świetlica szkolna w Tarnowie.
Dziesięciolecie Szkoły Specjalnej w Tarnowie zostało uczczone pokazaniem środowisku dorobku szkoły. Na te uroczystość przyjechali nauczyciele szkół specjalnych
z całego niemal kraju. Eugenia Gierat przez całe swoje życie zawodowe pracowała nad rehabilitacją dzieci upośledzonych umysłowo, włączając absolwentów w nurt życia społecznego. Interesowała się ich dalszym losem, służyła radą i pomocą w trudnych sytuacjach życiowych. Budziła w nich ufność i siły. Utrzymywała kontakt z tymi, którzy wyjechali z Tarnowa. Przez cały okres pracy w szkolnictwie specjalnym wiele czasu poświęcała młodym nauczycielom, którym przekazywała swoje doświadczenie i umożliwiała uzupełnianie wykształcenia.
Eugenia Gierat za rzetelną pracę i zasługi na rzecz oświaty otrzymała od władz pochwały
i nagrody:
- Pochwałę Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach „za nader sumienne wykonywanie obowiązków służbowych oraz bezinteresowne poświęcenie się dla dobra szkoły na Górnym Śląsku”
- Podziękowanie i nagrodę za wzorową i owocna pracę na polu oświaty i wychowania
w Polsce Ludowej,
- Podziękowanie Ministra Oświaty i Złota Odznaka ZNP za pracę związkową
- Złoty Krzyż Zasługi,
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
Eugenię Gierat śmiało można nazwać prekursorką kształcenia specjalnego
w Tarnowie, a nawet w Polsce. Dzięki jej staraniom powstały dwie szkoły specjalne : przed II wojną Szkoła Powszechna Specjalna w Sosnowcu, a po wojnie Szkoła Podstawowa Specjalna w Tarnowie. Było to ważne i trudne osiągnięcie z uwagi na nikłe zainteresowanie społeczeństwa i władz szkolnych problemami dzieci specjalnej troski.
Wartości wskazywane przez Patrona
„Nie ma kaleki – jest człowiek” – naczelna idea prof. Marii Grzegorzewskiej stała
się kierunkowskazem wszelkich działań podejmowanych przez Eugenię Gierat. Podmiotem swojej pracy uczyniła dzieci, które z uwagi na kalectwo usuwane były poza nawias „zdrowego i wartościowego” społeczeństwa. Uporczywie i bezkompromisowo walczyła
o pełne prawo do nauki, pracy i szacunku osób upośledzonych. Przekonywała, że kalectwo nie pomniejsza wartości i godności człowieka. Torowała drogę integracji społecznej rozumianej jako zmianę nastawienia społeczeństwa do osób z różnymi dysfunkcjami. Zwracała uwagę na wielowymiarowość takiej postawy. Z jednej strony uświadomienia tzw. normalnym osobom możliwości rozwojowych, emocjonalnych i twórczych, które są udziałem niepełnosprawnych,
a z drugiej strony dowartościowania i zmiany autowizerunku tych osób w ich oczach. Uparcie dążyła do obalenia w społeczeństwie przekonania, że upośledzenie umysłowe jest formą kary za dokonane przewinienia. Studia w PIPSie oraz własne bogate doświadczenie zaowocowało licznymi publikacjami. Zawarła w nich teoretyczne podstawy pracy
z upośledzonymi oraz wiele praktycznych wskazówek.
Trwająca wiele lat korespondencja z prof. Marią Grzegorzewską, mentorką
i przyjaciółką, była dla Eugenii Gierat potwierdzeniem słuszności wyboru drogi zawodowej. Wymiana doświadczeń, duchowe wsparcie i różnorodna pomoc ułatwiały codzienną, trudną pracę. Naśladując Marię Grzegorzewską budowała własny wizerunek w oczach młodych nauczycieli – człowieka bogatego wewnętrznie, obdarzonego charyzmą, zdolnościami empatycznymi i umiejętnością „współbrzmienia ze swoimi podopiecznymi”
Patron a szkoła
W roku 1996 nadano Specjalnemu Ośrodkowi Szkolno – Wychowawczemu w Tarnowie imię Eugenii Gierat. Wybór tej postaci był oczywisty, gdyż w tym roku odbywały się obchody 50 lecia Szkoły Specjalnej Tarnowie.
Charyzmatyczna osobowość Eugenii Gierat pozostaje niedościgłym przykładem dla nowych pokoleń oligofrenopedagogów.
Zdjęcia z uroczystości nadania Ośrodkowi imienia Eugenii Gierat
